|
Wolno przysza pod czerwon
gwiazd ...
(Z okazji 70 rocznicy wyzwolenia
Lasku, Lubonia i abikowa spod okupacji
hitlerowskiej)
W grudniu
1944 r. okupanci hitlerowscy wiedzieli ju, e II wojna wiatowa
nie skoczy si dla nich panowaniem nad wiatem, ale nie
wierzyli w si przeciwnika, nadcigajcego ze wschodu.
W Poznaniu, ze wzgldu na strategiczne pooenie miasta,
pomidzy Moskw a Berlinem, Gauleiter- Arthur Greiser (na
zdjciu, w Poznaniu) wydawa restrykcyjne zarzdzenia w sprawie
ewentualnej obrony. Wok stolicy Wielkopolski wytyczono trzy
linie oporu, na ktrych miay si stoczy walki, gdyby trzeba
byo broni miasta. Pierwsza, zewntrzna linia obrony,
otaczajca Pozna w promieniu 50 km, przebiegaa przez Murowan
Golin, Kostrzyn, Tarnowo Podgrne i Mosin. Druga, zawona do
ok. 25 km od Poznania, biega przez Jezioro Kierskie, Zotniki,
Morasko, Zieliniec, Zalasewo, Tulce, Piotrowo,
Krzyowniki, Fabianowo i Lubo a ostatni lini
obrony tworzy mia piercie dawnych, XIX-wiecznych pruskich
fortw, ktrego ostatni punkt oporu stanowi miaa cytadela.
W ten sposb na mapach sztabowych wyznaczono zasig
miasta-twierdzy (Festung Posen). Komendantem twierdzy Pozna
pocztkowo mianowano generaa majora Heinza Deindla, poniewa
jednak genera le ocenia skuteczno dalekosinej obrony
miasta, wkrtce zastpi go gen. Mjr Ernst Mattern (na zdjciu
po lewej), ktremu zim 1944/45 r. przyszo stoczy decydujc
bitw o Pozna, cho nie dane mu byo do koca decydowa
o losach miasta, bo przed szturmem na cytadel dowdztwo
twierdzy
przej arliwy nazista gen. Ernst Gonell(na zdjciu po prawej).
Jeszcze w grudniu 1944 r. Niemcy krtkowzrocznie uwaali, e na
froncie wschodnim nie naley spodziewa si ofensywy w kierunku
zachodnim. Sdzili, e zauwaalne ju nad Wis manewry wojsk
rosyjskich miay tylko przygotowa opanowanie Prus Wschodnich.
Wbrew opiniom niemieckich strategw rosyjskie zwizki taktyczne
(I Front Biaoruski i I Front Ukraiski) ju w styczniu 1945 r.
przekroczyy Wis. Ofensywa Armii Czerwonej, ktra rozpocza
si nad Wis 12 stycznia 1945 r., ju po 10 dniach dotara do
Warty i przyniosa wyzwolenie spod okupacji trzem wsiom,
tworzcym dzisiejsze miasto Lubo. W styczniu 1945 r. w kierunku
Poznania par I Front Biaoruski, pod
dowdztwem
marszaka G. K. ukowa, a 22 stycznia w okolice miasta od
poudnia dotary oddziay I Armii Pancernej Gwardii gen. M. J. Katukowa
(na zdjciu). W dniach 19-20 stycznia 1945 r. Rosjanie
(20. Brygada Pancerna Gwardii) zajli znajdujce si
w Krzesinach zakady lotnicze Focke-Wulfa wraz ze znajdujcymi
si na fabrycznym lotnisku samolotami bojowymi. Z Krzesin,
prowadzeni polnymi drogami przez polskich przewodnikw,
czerwonoarmici dotarli do wsi Czapury. Styczniowy mrz
szczliwie skuwa wtedy Wart lodem, dziki czemu rosyjscy
zwiadowcy przeszli przez rzek na stron dzisiejszego Lubonia
i uchwycili przyczek, wany dla dalszych dziaa zaczepnych.
Noc z 20/21 stycznia 1945 r. na luboskim brzegu Warty stoczono
cikie walki o skrawek piaszczystej ziemi, pomidzy
dzisiejszymi zakadami chemicznymi „Luvena” a krawdzi lasu,
nalecego teraz do Wielkopolskiego Parku Narodowego, a wwczas
zwanego Ktnikiem. Niemcy, przygotowani do obrony, zdecydowanymi
kontratakami prawie zepchnli do rzeki radzieck piechot,
dowodzon
przez
kpt. Kunina. Wtedy od strony Mosiny nadeszo gwardyjskie
wsparcie, w postaci oddziaw pancernych, ktre nie tylko
powstrzymay niemiecki kontratak ale take pozwolio poszerzy
zdobyty ju przyczek a do linii kolejowej Pozna-Czempi
(czyli do dzisiejszej ul. Armii Pozna). Tej samej nocy na
wysokoci leniczwki Ktnik (przy dawnej przeprawie promowej)
pod ostrzaem dzia Fortu I ze Staroki, rosyjscy saperzy
z pomoc mieszkacw wsi Czapury i Wirek, rozpoczli budowa
przepraw przez Wart, dla lekkich wozw opancerzonych. Na
terenie dzisiejszego miasta Lubo trwaa paniczna ucieczka
ludnoci niemieckiej. 20 stycznia 1945 r. hitlerowcy rozpoczli
cakowit likwidacj obozu karno-ledczego w abikowie, ktrej
ostatnim aktem byo rozstrzelanie (22 stycznia 1945 r.), na
terenie cmentarza parafialnego w abikowie, grupy 33 winiw
z Makowa Mazowieckiego, przybyych ju po zarzdzeniu likwidacji
obozu. Dziaania wojsk rosyjskich, podjte na terenie
dzisiejszego miasta Lubo w dniach 21-22 stycznia 1945 r., byy
niezmiernie wane strategicznie. Miay one bowiem skutecznie
wiza siy wroga i pozwoli Rosjanom obej od poudnia
niemieckie linie obrony Festung Posen. Z tego powodu w sztabie
Frontu podjto decyzj o budowie mostu przez Wart, midzy
wsiami Czapury i Wirek, i skierowano do niej wzmocnione
oddziay saperw korpusu, chocia dziaania te skutecznie
utrudniay saperom naloty, prowadzone przez Niemcw z lotniska
w awicy. Aby zyska na czasie, nim powstan mosty pontonowe,
Rosjanie urzdzili na Ktniku przepraw tymczasow, wykonan
tzw. technik drewnolodu. (Do opracowania tej unikalnej techniki
wojskowej posuyy czerwonoarmistom dowiadczenia, zdobyte
podczas zimowej wojny rosyjsko-fiskiej 1939/40 r. Niemiecki
raport z 28. 01. 1943 r. potwierdza, i badania techniczne
wykazay, e tafla lodu o gruboci 10 cm, wzmocniona drewnem,
bdzie w stanie utrzyma przejazd pojazdw gsienicowych do
16 ton, poruszajcych si w odstpie 165 metrw, z prdkoci
nie wiksz ni 20 km/h.)
W styczniu
1945 r. przez Wart przy Ktniku udao si tym sposobem
przeprawi po lodzie kilkanacie samochodw pancernych
i transporterw opancerzonych, jednak w czasie prby przeprawy
dziaa samobienego ld si zaama. (Na zdjciu dziao
samobiene SU-76, takie jak to, ktre utono w Warcie.)
Dowdca przeprawionej po drewnolodzie jednostki-ppk Anfimow ze
swoj 21 Brygad Zmechanizowan Gwardii wkrtce o zmierzchu
zaatakowa lekkimi pojazdami Lubo i abikowo (22 stycznia
1945 r.), wzmacniajc naczek czapurski. 23 stycznia 1945 r.
onierze z formacji Anfimowa wyzwolili Lasek i cz Lubonia
spod okupacji hitlerowskiej. Zajto niemieckie magazyny
wojskowe, ulokowane w halach fabrycznych zakadw chemicznych
dra Romana Maya. Frontowe jednostki rosyjskiej piechoty
przeprawiay si przez Wart i wspieray oddziay, trzymajce
naczek, natomiast gwne siy nadal musiay wyczekiwa na
zbudowanie mostw pontonowych. (Ostatecznie na Warcie w rejonie
Lubonia zbudowano dwa mosty o nonoci 60 t. i 30 t.) Znajdujce
si ju na lewym brzegu oddziay otrzymay rozkaz, by dokona
szybkiego ataku na lotnisko awica, w celu zlikwidowania rda
niemieckich nalotw, opniajcych przygotowania do szturmu. Do
realizacji tego planu przystpiono w nocy z 23 na
24 stycznia 1945 r. awic zaatakowaa grupa dowodzona przez
mjra Iwana Mironowa, ktra wykonaa rajd siami trzech
samochodw pancernych oraz czterech transporterw opancerzonych.
Akcja zakoczya si powodzeniem. Zniszczono przeszo
100 niemieckich samolotw bojowych. Na terenie wyzwolonego Lasku
wyznaczono rosyjskim onierzom tymczasowe kwatery i rozlokowano
szpitale wojenne (wiadomo, e jako szpital polowy suy budynek
dawnej szkoy podstawowej, przy ul. Sobieskiego oraz willa kupca
Lewandowskiego, przy dzisiejszej ul. Ogrodowej). Wyzwalanie
caego terenu dzisiejszego miasta Lubo trwao 4 dni.
26 stycznia 1945 r., w godzinach popoudniowych, na rynek
w abikowie wjechali Rosjanie. Mieszkacy abikowa upamitnili
dzie wyzwolenia spod okupacji nadajc imi marszaka
Konstantego Rokossowskiego jednej z gwnych ulic (dzisiejszej
ul. abikowskiej). onierze rosyjscy, ktrzy zginli podczas
walk na naszym terenie i zostali pochowani na tymczasowych
cmentarzach obok szpitali, zostali po zakoczeniu wojny
ekshumowani i przeniesieni do wsplnego miejsca spoczynku na
stokach poznaskiej Cytadeli.
Opr. I. Szczepaniak (foto.: arch. redakcji i zbiory
czytelnikw)
|